Mokradła i torfowiska jako temat zajęć terenowych w edukacji geograficznej
DOI:
https://doi.org/10.24917/20845456.14.14Słowa kluczowe:
Kotlina Orawsko–Nowotarska, mokradło, ścieżka dydaktyczna, torfowisko, zajęcia terenoweAbstrakt
Celem artykułu jest charakterystyka torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej jako miejsca do przeprowadzenia zajęć terenowych z geografii i przyrody. Wskazano unikatowość mokradeł oraz pełnione przez nie funkcje w środowisku geograficznym. W oparciu o kwerendę literatury przygotowano zestaw wiadomości o mokradłach i torfowiskach. Podczas badania terenowego opisano obiekty dydaktyczne istniejące na torfowiskach obszaru badań - ścieżkę w rezerwacie przyrody „Bór na Czerwonem” oraz ścieżkę „Torfowisko Baligówka”, położone w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej. Szlaki te oceniono pod kątem dostępności komunikacyjnej i stanu infrastruktury, a także treści merytorycznych oraz różnorodności krajobrazowej. Opisywane trasy i położone wzdłuż nich obiekty stanowią przykład wartościowego materiału dydaktycznego, który warto wykorzystać podczas wycieczki szkolnej na zajęciach z geografii i przyrody. W końcowej części opracowania wskazano elementy, o których nauczyciel powinien wiedzieć i zwrócić na nie uwagę uczniom podczas takich zajęć.
Bibliografia
Alexandrowicz, S.W., Żurek, S. (1996). Origin and malacofauna of spring mire in the Tyśmienica River valley (Western Polesie). Kwartalnik AGH, Geologia, 20, 3, 259–273.
Both, R.K., Lamentowicz, M., Charman, D.J. (2010). Preparation and analysis testate amoebae in peatland paleoenvironmental studies. Mires and Peat, 11, 1–7.
Büttner, G. (2014). CORINE Land Cover and Land Cover Change Products. W: I. Manakos, M. Braun (red.), Land Use and Land Cover Mapping in Europe – Practices & Trends. Remote Sensing and Digital Image Processing. Dordrecht: Springer, 18, 55–74. https://doi.org/10.1007/978–94–007–7969–3_5/
Chmielowska, D., Warcholik, W. (2018). Zależność rozmieszczenia torfowisk i obecności osadów gliniastych w Kotlinie Orawskiej. Prace Studenckiego Koła Naukowego Geografów Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 7, 38–44.
Cichoń, M. (2006). Geograficzne ścieżki dydaktyczne warunkiem prawidłowego postrzegania i zrozumienia krajobrazu. W: T. Komornicki, Z. Podgórski (red.), Idee i praktyczny uniwersalizm geografii. Geografia społeczno–ekonomiczna, dydaktyka. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 33, 302–307.
Cichoń, M. (2008). Postrzeganie krajobrazu na geograficznych ścieżkach dydaktycznych. Przegląd Geograficzny, 8(3), 443–459.
Ciszewska, H. (1990). Ścieżka dydaktyczna. W: A. Dylikowa (red.), Dydaktyka geografii w szkole podstawowej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 89–102.
Charman, D. (2002). Peatlands and Environmental Change. Willey, 1–312.
Dembek, W. (1993). Rodzaje torfowisk soligenicznych oraz ich znaczenie przyrodnicze i rolnicze. Wiadomości Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, 17(3), 11–36.
Dembek, W., Oświt, J. (1992). Rozpoznawanie warunków hydrologicznego zasilania siedlisk mokradłowych. Biblioteczka Wiadomości Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, 78, 15–38.
Dobrowolski, R. (2011). Problemy klasyfikacyjne osadów torfowisk źródliskowych. Studia Limnologica et Telmatologica, 5(1), 3–12.
Dobrowolski, R., Hajdas, I., Melke, J., Alexandrowicz, W.P. (2005). Chronostratigraphy of calcareous mire sediments at Zawadówka (eastern Poland) and their use in palaeogeograhpical reocnstruction. Geochronometria, 24, 69–79.
Dobrowolski, R., Pidek, I.A., Alexandrowicz, W.P., Hałas, S., Pazdur, A., Piotrowska, N., Buczek, A., Urban, D., Melke, J. (2011). Interdyscyplinary studies of spring mire deposits from Radzików (South Podlasie Lowland, east Poland) and their significance for palaeoenvironmental recostructions. Geochronometria, 39, 1, 10–29.
Edom, F., Münch, A., Dittrich, I., Keßler, K., Peters, R. (2010). Hydromorphological analysis and water balance modeling of ombro– and mesotrophic peatlands. Advances in Geosciences, 17, 131–131.
Gasek, R. (2010). Ścieżka dydaktyczna jako forma poznania najbliższej przestrzeni geograficznej ucznia – na przykładzie ścieżki dydaktycznej w miejscowości Zalas. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 1, 68–83.
Hibszer, A. (2002). Rola zajęć terenowych w nauczaniu przyrody. W: A. Hibszer, U. Myga Piątek, M. Rzętała (red.), Przyroda: scenariusze zajęć lekcyjnych dla klas IV–VI szkoły podstawowej, 5, 11–18.
Jasnowski, M. (1975). Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. W: N.J. Kac, Bagna kuli ziemskiej – suplement. Warszawa: PWN, 356–390.
Joosten, H., Clarke, D. (2002). Wise use of mires and peatlands – background and principles including a framework for decision–making. International Mire Conservation Group and International Peat Society, 1–304.
Jucha, W. (2016). Sprawozdanie z krakowskiej sesji naukowej w ramach obchodów Światowego Dnia Mokradeł 2016. Studia Limnologica et Telmatologica, 10(1), 10–14.
Jucha, W., Karaś, J., Mareczka, P., Okupny, D. (2018). Widoki i punkty widokowe – wykorzystanie w turystyce edukacyjnej na torfowiskach. Przykłady z obiektów dydaktycznych nacOrawie i Podhalu. Prace Studenckiego Koła Naukowego Geografów Uniwersytetu Pedagogicznego, 7, 83–107.
Kołaczek, P., Margielewski, W., Gałka, M., Karpińska-Kołaczek, M., Buczek, K., Lamentowicz, M., Borek, A., Zesnitskaya, V., Marcisz, K. (2020). Towards the understanding the impact of fire on the lower montane forest in the Polish Western Carpathians during the Holocene. Quaternary Science Reviews, 229, 106–137.
Kondracki, J. (red.) (1988). Dokumentacja podstawowa projektowanego parku krajobrazowego Torfowiska Orawsko-Nowotarskie. Warszawa: UW.
Kucharzyk, S., Szary, A. (2012). Degradacja i ochrona torfowisk wysokich w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Roczniki Bieszczadzkie, 20, 83–97.
Kukulak, J., Szubert M. (2020). Substratum sedimentology and topography of two riparian peat bogs in the Bieszczady Mountains (Carpathians). Mires and Peat, 26, 1–13.
Lamentowicz, M., Słowińska, S., Słowiński, M., Jassey, V.E.J., Chojnicki, B.H., Reczuga, M.K., Zielińska, M., Marcisz, K., Lamentowicz, Ł., Barabach, J., Samson, M., Kołaczek, P., Buttler, A. (2016). Combining short–term manipulative experiments with long–term palaeoecological investigations at high resolution to asses the response of Sphagnum peatlands to drought, fire and warming. Mires and Peat, 18, 1–17.
Lipka, K. (2000). Torfowiska w dorzeczu Wisły jako element środowiska przyrodniczego. Zeszyty naukowe AR w Krakowie, Rozprawy, 255, 148.
Lipka, K., Stabryła, J. (2012). Wielofunkcyjność mokradeł w Polsce i świecie. W: A. Łachacz (red.), Współczesne problemy kształtowania i ochrony środowiska, Wybrane problemy ochrony mokradeł. Olsztyn: UWM, 3p, 7–16.
Łachacz, A. (2004). Mokradła w krajobrazie – wybrane pojęcia. Woda–Środowisko–Obszary Wiejskie, 4(2), 295–301.
Łajczak, A. (2006). Torfowiska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Rozwój, antropogeniczna degradacja, renaturyzacja i wybrane problemy ochrony. Kraków: Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, 147.
Łajczak, A. (2013). Zmniejszenie zasięgu złóż torfu i ich retencji wodnej w Kotlinie Orawsko – Nowotarskiej i w Bieszczadach w wyniku działalności człowieka. Przegląd Geologiczny, 61(9), 532–540.
Łajczak, A. (2014). Rola podłoża w rozwoju torfowisk w polskich Karpatach. Studia Limnologica et Telmatologica, 8(1), 19–36.
Marek, S., Pałczyński, A. (1962). Torfowiska wysokie w Bieszczadach Zachodnich. Zeszyty Problemowe
Postępów Nauk Rolniczych, 34, 254–294.
Margielewski, W. (2018). Landslide fens as a senstitive indicator of paleoenvironmental changes since the Late Glacial; a case study of the Polish Western Carpathians. Radiocarbon, 60(4), 1199–1213.
Mazurek, M., Dobrowolski, R., Osadowski, Z. (2014). Geochemistry of deposits drom spring–fed fens in West Pomerania (Poland) and its significance for palaeoenvironmental recostruction. Quaternary Geomorphology, 20, 4, 323–242.
Migoń, P., Kasprzak, M. (2014). Tereny podmokłe na płaskowyżu Gór Stołowych w świetle parametryzacji powierzchni na podstawie topograficznego indeksu Wilgotności (TWI). Studia Limnologica et Telmatologica, 8(1), 57–68.
Muszyńska–Kurnik, M., Wesołowska, M., Witecka, E. (2016). Tourist potential of the peat bogs / Potencjał turystyczny torfowisk. Economic and Regional Studies, 9(2), 113–125.
Okupny, D., Koczywąs, E., Pieńkowski, M. (2011). Propozycja ścieżki dydaktycznej w zlewni torfowiska Rąbień koło Łodzi. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 13(3/28), 128–133.
Okupny, D., Jucha, W. (2020). Znaczenie warunków geologicznych i geomorfologicznych dla rozwoju i współczesnego stanu torfowisk Niecki Nidziańskiej. Przegląd Geologiczny, 68, 2, 135–144.
Okruszko, H. (1983). Zróżnicowanie warunków hydrologicznych mokradeł w aspekcie ich melioracji. Wiadomości Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, 15(1), 13–31.
Okruszko, H. (1992). Siedliska hydrogeniczne, ich specyfika i zróżnicowanie. Biblioteczka Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, 79, 5–14.
Okruszko, H. (1994). System of hydrogenic soil classification used in Poland. Biblioteczka Wiadomości Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, 84, 5–27.
Pawlaczyk, P., Kujawa-Pawlaczyk, J. (2017), Wybrane problemy monitoringu i oceny stanu torfowisk oraz ich usług ekosystemowych. Studia i Materiały CEPL w Rogowie, 51(2), 103–121.
Pazdur, A., Pazdur, M.F., Starkel, L., Szulc, J. (1988). Stable isotopes of Holocene calcareous tufa in Southern Poland as paleoclimatic indicators. Quaternary Research, 30, 177–189.
Pietruczuk, J., Dobrowolski, R., Pidek, I.A., Urban, D. (2018). Palaeocological evolution of spring–fed fen in Pawłów (eastern Poland). Grana, 57(5), 345–363.
Przybyła, K. (2017). Bór na Czerwonem – 90 lat aktywnej ochrony. Sukcesy i porażki. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 19(2/51), 230–238.
Rydlin, H., Jeglum, J.K. (2010). The biology of peatlands. Oxford Scholarship, 1–398.
Solovey, T., Jóźwiak, K. (2019). Skład chemiczny wód podziemnych w strefie kontaktu z siedliskami hydrogenicznymi. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 476, 115–122.
Staszkiewicz, J., Szeląg, Z. (2003). Flora i roślinność rezerwatu „Bór na Czerwonem” w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej (Karpaty Zachodnie). Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, 10, 67–91.
Tobolski, K. (2004). Kryterium geologiczne w badaniach zbiorników akumulacji biogenicznej. Regionalny Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 5, 119–126.
Tobolski, K. (2012). Ochrona europejskich torfowisk. W: A. Łachacz (red.), Wybrane problemy ochrony mokradeł. Współczesne Problemy Kształtowania i Ochrony Środowiska. Olsztyn: UWM, 17–56.
Tobolski, K., Milecka, K. (2008). Obszary mokradłowe i możliwości ich turystycznego wykorzystania. W: Z. Młynarczyk, A. Zajadacz (red.), Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki. 1. Przyrodnicze zasoby turystyczne i metody ich oceny. Poznań: UAM, 131–148.
Tobolski, K., Żurek, S. (2012). O kulturowej roli obiektów i obszarów torfowiskowych – przegląd dotychczasowych dokonań. Studia Limnologica et Telmatologica, 6(1), 27–59.
Wołejko, L. (2002). Soligenous wetlands of north–western Poland as an environment for endangered mire species. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 71(1), 49–61.
Zając, E., Lipka, K. (2005). Wielofunkcyjność torfowisk w środowisku przyrodniczym. Aura, 4, 7–8.
Ziułkiewicz, M., Okupny, D., Forysiak, J., Fortuniak, A. (2012). Warunki funkcjonowania kopuł źródliskowych w południowej części Wzniesień Łódzkich. Czasopismo Geograficzne, 83(3), 175–196.
Żurek, S. (1969). Torfowiska powiatu grajewskiego na tle warunków geomorfologicznych. Przegląd Geograficzny, 41(3), 469–483.
Żurek, S. (1993). Zmiany paleohydrologiczne w mokradłach. Przegląd Geograficzny, 64(1–2), 75–95.
Żurek, S., Tomaszewicz, H. (1989). Badanie bagien. W: M. Gutry-Korycka, H. Werner-Więckowska (red.), Przewodnik do hydrograficznych badań terenowych. Warszawa: Wyd. PWN, 190–210.
Żurek, S., Okupny, D. (2015). Torfowiska regionu łódzkiego. Studia Limnologica et Telmatologica, 9(2), 59–69.
Internet:
Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Geografia. Ośrodek Rozwoju Edukacji / Ministerstwo Edukacji Narodowej – http://www.ore.edu.pl/ [dostęp z dn. 31.12.2019]
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Złożenie artykułu do druku oznacza wyrażenie zgody na bezpłatne (tj. bez honorariów autorskich) przeniesienie autorskich praw majątkowych na Wydawcę i zezwolenie na wydanie pracy w postaci drukowanej w dowolnej liczbie egzemplarzy oraz zamieszczenie jej w postaci otwartego dostępu na stronie internetowej czasopisma, w bibliotekach cyfrowych oraz innych cyfrowych platformach wydawniczych, z którymi Wydawca zawarł lub zawrze stosowne porozumienie o udostępnianiu. W przypadku artykułów wieloautorskich przyjmuje się, że autor zgłaszający pracę („correspondingauthor”) ma pełnomocnictwo do reprezentowania pozostałych współautorów w tym zakresie. Autorzy są proszeni o podpisanie stosownego oświadczenia w tej sprawie.
